Lokall Pratik serisinin ilki olan Sanat Yazarlığı Atölyesi 03-08 Aralık 2019 haftasında gerçekleşti. Konuklarımız sanat yazarı Murat Alat ve Unlimited Publications genel yayın yönetmeni Merve Akar Akgün‘ün “Sanat Üzerine Yazmak” söyleşisiyle başlayan atölye sürecinde Murat Alat, sanat üzerine yazmak isteyen İzmirliler ile bir araya geldi. Birlikte önce Monitor‘ün 30 Kasım – 14 Aralık 2019 tarihlerinde gerçekleşen “Karanlığı Taramak” adlı sergisini gördüler, ardından yazı denemeleri üzerine bire bir çalıştılar ve yazılarını tamamladılar. Lokall Pratik Yazarlık Atölyesi katılımcılarından Çiçek Ş. Tezer Yıldız’ın Çağdaş Sanatın Polisiye Hali adlı yazısını sizlerle paylaşıyoruz.
Çağdaş Sanatın Polisiye Hali
Monitor, Büyük Kardıçalı Han No: 225’te yer alan seçkisinde Aslı Çavuşoğlu’nun 2012 yapımı “Üç Perdelik Cinayet” (Murder in Three Acts) adlı video çalışmasına yer verdi.
Çavuşoğlu’nun Üç Perdelik Cinayet’i ilk bakışta yüksek temposu, dinamik müzik kullanımı, cinayet ipuçlarını hızlıca kavrayan yetenekli dedektiflerden oluşan karakter örüntüsü ve senaryosu ile klasik bir polisiye dizisi izlenimi yaratmakta. Video, farklı sanat galerilerinde sanat objeleriyle ilişkili olarak gerçekleşen bir dizi cinayeti ve bir sanat koleksiyonunun parçalarına yerleştirilmiş cesetlerin iz sürümünü konu alıyor. Üç bölümlük mini dizi formunda kurgulanmış olan video çalışmasının her bir bölümünde ayrı bir sanat galerisinde gerçekleşen cinayetlerin peşine düşen dedektifler olayları çözümlemeye çalışıyorlar. Ancak senaryo dahilinde ekibin elinde ne gerçekleşen cinayete ne de cesete dair net bir bilgi şekillenmediğinden, bu kurgusal dizinin fiziksel belirleyicilerin yoksunluğunda yürütülen bir polisiye niteliğinde olduğu söylenebilir.
Çalışmada sanat üretimi ve sanat eseri konularına ilişkin; eserin dokunulmazlığı, kopyasının ederi/değeri, güncel sanatın hakikat ile ilişkisi ve sanat eserine yaklaşım gibi birçok ögeye örtük olmayan bir şekilde yer veriliyor. Son sahnesinde ise eser en güçlü fikrini ana karakterin sarf ettiği cümle ile cüretkârca ortaya koymakta: “Cinayeti çözmek için koleksiyonu anlamak gerekecek.”
Aslı Çavuşoğlu, “Üç Perdelik Cinayet”, 2012. Sesli HD film, 3 bölüm. 1. Bölüm: 8’15’’, 2. Bölüm: 7’47’’, 3. Bölüm: 6’30’’. Fotoğraf: Taylan Mutaf
Eserin en önemli özelliklerinden biri polisiye türün karakteristik özelliklerini abartılı şekilde kullanıyor oluşu. Kendini belirgin olarak seçilen renklerde, diyaloglarda ve müziğin çeşitlilikten uzak kullanılışında hissettiren abartılı anlatı, çalışmaya kitsch bir karakter kazandırıyor. Bununla birlikte, çağdaş sanat takipçisinin karşısına çıkması öngörülen çalışmanın, formu dolayısıyla izleyicisini şaşırtan bir yapısı var. Çağdaş sanat takipçisinin estetik algı düzeyi göz önüne alındığında; eserin taşıdığı kitsch ögeler ve onların polisiye türün doğası gereği yoğun ve hızlı şekilde sunulması ile izleyiciyi algısal bir tacize uğratan tavrı belirginleşiyor. Çalışma, bu tavrıyla beklenenin dışına çıkmakta ve çağdaş sanat estetik anlayışını alışılmışın dışındaki formu ile eğip bükmekte. Bu bakış açısıyla, ortodoks çağdaş sanat anlayışının steril tarafına da ciddi bir eleştiri getirdiği söylenebilir. Böylece eser, senaryosundaki güncel sanat göndermeleri ve formu ile tutarlı bir bütün oluşturuyor. Hakikati arayan iki ayrı alanın, sanat üretimi ve polisiye dedektifliğin, yaklaşım ve uygulanış biçimlerindeki farklılıkların birbiriyle çarpıştırılarak ortaya koyulduğu çalışma, bu anlamda hakikat ile sanat ilişkisinin eleştirel bir okumasını yapmakta. Üç Perdelik Cinayet’in, içeriği ve formuna dair bu tavrı anlamak için, izleyicisi ile buluşma biçimine de daha yakından bakmak gerekiyor.
İzleyicisi ile ilk olarak Frieze Sanat Fuarı’nda ikiye bölünmüş bir standın iki ayrı kısmında çekimlerinin gerçekleştirildiği sırada buluşmuş Üç Perdelik Cinayet. Sanatçı, çalışması nihai formuna ulaşmadan onu performatif bir şekilde izleyiciye açarak izleyiciyi üretim sürecine dahil etmiş. Çekimlerin tamamlanmasının ardından, video çalışmasının İstanbul’da Galeri NON’da izleyiciyle buluşması ise bir sergi eşliğinde, yerleştirmenin bir parçası olarak kurgulanmış. Çalışma, NON’daki sergilemesinde, mekanın bir galeri olduğunun altını çizer nitelikte, senaryodaki cinayet objelerine güçlü göndermelere sahip sanat objeleriyle birlikte izleyicisine sunulmuş. İzmir’de ise bir süre önce kısmi yangın geçirmiş ve güncel olarak yangının tahribatının onarımını yaşayan; kentin belleğinde önemli yer edinmiş; sanat atölyelerinin ev sahibi Büyük Kardıçalı Han’da bir odada salt film gösterimi olarak tecrübeleniyor. Eser, İzmir’de izleyicisine, Monitor’ün “Karanlığı Taramak” başlığı altındaki seçkisinin bir parçası olarak Noor Arshan Mirza ve Brad Butler’ın “Hold Your Ground” adlı eseriyle birlikte sunuluyor. Çalışmanın Monitor’ün ev sahipliğinde ele alınış ve sergileniş biçimi başka bir yazının konusuyken; Aslı Çavuşoğlu’nun eserinin sunuluşuyla ilgili tercihini anlamak adına önce Londra’da, daha sonra ise İstanbul’daki sergilenme biçimlerine bakmak önemli.
Üç Perdelik Cinayet’e bir adım uzaktan bakıldığında, ilişkisel bir örüntü oluşturan farklı boyutları görünür oluyor: Çağdaş sanatı sorgulamaya açan senaryosu; onu saran çağdaş sanata yabancı polisiye formu; içeriğin çağdaş sanata yabancı olmayan şekilde, bir performans olarak ortaya koyuluşu; videonun kitsch denebilecek kurgusu ve nihai olarak bir galeride mekanın doğasına uygun şekilde sergilenmesi. Çavuşoğlu son sahnede cinayeti çözmek için koleksiyonu anlamanın gerekliliğine vurgu yaparken, belki de izleyicisini eserinin çok katmanlı yapısına bütüncül bir bakış geliştirmeye çağırmakta.
Aralık 2019
Kapak Fotoğrafı: Özgür Demirci