Şubat ayının ilk haftası HAYY Açık Alan’da lansmanı gerçekleşen KAYBOLUŞ, İzmir’den UrbanTank ve Budapeşte’den Meetlab’ın ortak ürünü. Literatürün kentsel mekân ile kamusal alana yansıması üzerine başlayan süreç, Kemeraltı’nın bildiğimiz ve her zaman yürüdüğümüz sokaklarını farklı bir gözle, kurmaca bir hikâye üzerinden deneyimlemenin olanaklarını sunuyor. Projenin temel çıktılarından olan ve Kemeraltı’nın belirli mekânlarının dahil olduğu mobil uygulamada kullanıcılar, hikâyelerin parçalarını diledikleri gibi birleştirip, kendi deneyim rotalarını oluşturabiliyorlar.
Mobil aplikasyonu deneyimleme fırsatı yakalayan hemen herkes, projenin arka planında yatan çalışma sürecini merak ediyor. Ben de bu sürecin içerisinde mimar olarak bulundum. Yalnızca mekân ve mekânın oluşumu değil, aynı zamanda mekândaki yaşantı ve bu yaşantının zamansal sürekliliği de mimarlığın ilgi alanlarına giriyor. Kendi mimari sürecimden ve yaptığım etkinliklerden çıktı olan ürünlerin girdilerine odaklanıp bu girdilere dair geri dönüş alabildiğimde, süreç anlaşılabilir ve nitelikli oluyor. Bu kavramsal sorgulama ve keşif ihtiyacına cevap veremezsek de etkileşime girdiğimiz yaşamla aramızda geçilemez sınırlar oluşabilir. Bu yüzden mobil uygulamayı deneyimlemiş olanların merakını gidermek, deneyimleyecek olanları bilgilendirmek için lansman günü Meetlab ekibinden Ambrus Ivanyos ve Bálint Tóth, UrbanTank organizasyonundan Tuba Doğu ve Melis Varkal ile gerçekleştirdiğim kısa sohbeti sizlerle paylaşmak isterim.
Öncelikle Meetlab ekibine yönlendirmek istediğim bir sorum var. Her şeyden önce, dışarıdan, yabancı bir göz olarak, İzmir’in gündelik hayatını nasıl buldunuz?
Meetlab (A.I.) – Budapeşte’deki gündelik hayat akışı ya da kültürel yaşam olsun, İzmir’inkine pek benzediğini söyleyemem. Kemeraltı özelinde konuşacak olursam, bize burada her şey tuhaf ve beklenmedik geliyor. Yürürken her saniyede ve/veya her iki metrede bir bizim için gerçekten şaşırtıcı olan bir sürü şeye rastlıyoruz. Bu sebeple, projeyi aşina olmadığımız bir yerde ve özellikle Kemeraltı’nda gerçekleştirmek bizim için apayrı bir deneyim oldu.
Kolektif süreci verimli kılan ekip ile birlikte bir buçuk ay çalışmak çok farklı bir deneyim olsa gerek.
Meetlab (B.T.) – Saha araştırmasından tutun yayınına kadar disiplinler-arası etkileşimde olunan bir emeği somut olarak sunabilmek çok keyifli. Meetlab oluşumu olarak çalışmalarımız daha çok sanat ve teknolojinin kesişiminde yer alıyor. Daha çok alandan bağımsız projeler gerçekleştiriyoruz. UrbanTank ile ortaklaşa gerçekleşen bu deneyimde sahaya ilk defa indiğimizde alana farklı bir gözle bakma fırsatını sundular bize.
UrbanTank (T.D.) – Süreç kolektif olduğu kadar, süreçte yoğun olarak görev üstlenen ve farklı disiplinlerden gelen yaklaşık on beş kişinin bulunduğu çok sesli bir ortamda üretim yapmak bu projenin en değerli yanı oldu. Yatay bir işleyişin hakim olduğu, hiyerarşinin olmadığı ve tüm sürecin şeffaf işlediği bir ortamda bir şeyler üretmek çok değerli. Kaldı ki, mimarlık, sanat, edebiyat, kentsel planlama, grafik tasarımı, sinema ve dijital medya gibi çok farklı disiplinlerinin kesişiminde yürüttüğümüz süreçte birbirimizden de çok fazla şey öğrendik.
Deneyimdeki hikâyelerin geçtiği yerler ile örtüşen fotoğraflar ve açıklamalar katalog haline getirilmiş.
Peki, bu projenin çıktısı nedir, nelerle ilgilendiniz tam olarak?
Meetlab (B.T.) – Proje, iz bırakmadan kaybolan insanlarla ilgili. Hikâye, Andrei adında bir karakter üzerinden ilerliyor. Karakter, kaybolan insanlar hakkında bilgi arıyor ve onları bulmaya çalışıyor. Neden kayboldukları ya da nasıl kayboldukları hakkında sürekli olarak cevaplar arıyor. Kurgusal anlatımla bu cevabı şehrin sağladığı bilgilerle çakıştırdık. Tüm bu bilgilerin toplamını bir mobil aplikasyon üzerinden aktardık.
UrbanTank (M.V.) – Kayboluş, bir anlamda insanların kayboluşu olarak başlasa da, biraz daha derinleştiğimizde kentin kaybolan katmanlarına da referans vermekte. Bu katmanlar, fiziksel olduğu kadar gündelik yaşama da dokunuyor ve Kemeraltı’na bir kentsel sahne olarak baktığımızda oradaki aktörleri keşfetmek, onlarla etkileşime geçmek adına farklı bir kanal açıyor.
Kemeraltı’ndaki kurgusal karakter Andrei’nin gözünden yakalanmış olası bir an.
Bu hikâye, sunulduğu çevreye özgü olduğundan yereli anlamak sizi yormuş olmalı. Kurgusal anlatıyı Kemeraltı’nın sunduğu bilgilerle birleştirmenizde yerin algısı büyük etken aslında. Kemeraltı’nın bu algısına ve hissiyatına girmek zamanınızı aldı mı?
Meetlab (B.T.) – İnanılmaz miktarda fazla girdi vardı proje için. Sadece bizim kafamızdaki değil, ekibin deneyimlerindeki Kemeraltı ve Kemeraltı’nda yaşayan insanlar için de normal olmayan şeyleri birlikte çözmeye çalıştık.
Meetlab (A.I.) – Geçtiğimiz Ekim ayında, bu kentsel oyuna yer bulmak için İzmir’i ziyaret ettik. O zaman, bu projede mekânı anlamak için bir aya ihtiyaç duyduğumuzu anlamıştık. Bir ay boyunca burada olmanın da elbette büyük katkısı var.
UrbanTank (T.D.) – Çevresel bağlamın anlaşılması buralı olan ekibin yardımıyla pek de uzun sürmedi. Yine de hikâyenin yerle özdeşleşmesi için yerinde gidip anlamaya çalıştığımız çok şey oldu. Bu şekilde fiziksel çevreyi oradaki yaşamla birlikte düşünmüş ve içselleştirmiş olduk. Kalabalık bir ekiple saha çalışması yürüttüğümüzden, hikâye aslında birbiri içine geçmiş pek çok öznel deneyimi de sunmakta.
Nasıl bir yöntem izlediniz?
UrbanTank (M.V) – Projeye başlarken önceden kurgulamış olduğumuz bir senaryo taslağı vardı. Bunu birbirine içine geçen bölümler, bir başlangıç ve son gibi düşünebiliriz. Andrei karakteri ve bu karakterin kayboluş üzerinden arayışlarda olacağını belirlemiştik. Fakat her bir bölümün içeriği, kendi içinde kurgusu ve akışı tamamıyla sahadan çektiğimiz verilerle gerçekleşti. Kurmaca bir hikâye bu sayede fiziksel gerçeklikle birleşti.
Meetlab (B.T.) – Kemeraltı’nı bu kadar kısa sürede derinlemesine anlamak, kolektif iş büyüsüyle mümkün olabildi. Her yerde neredeyse 30 gözümüz vardı diyebilirim. Sona doğru da bu deneyimi bir konum kataloğu ile sıralamayı başardık. Yazım aşamasında dönüp bu kataloğa baktığımızda senaristlerimiz kataloğun dizinini kullandı. Haritadaki noktaları, saha araştırmasındaki her bir katılımcının öznel bakış açısına ve fikirlerine dayanarak belirledik.
Yönteminiz için ardışık mekânların sunduğu deneyimlerin bir aradalığı diyebiliriz yani. Eğer ben Kemeraltı yaşamına aşinaysam, bana hikâyeyle birlikte mekâna farklı bir açıdan bakmamda ya da bir şekilde mekânı anlamamda yeni bir yöntem mi sağlıyorsunuz?
UrbanTank (T.D.) – Proje şehrin bir parçası olan Kemeraltı’nı bir kentsel sahneye dönüşüyor. Burada oyuncular da mobil aplikasyonu deneyimleyen kullanıcılar oluyor. Uzaktan pasif bir biçimde onlara sunulan bir oyunu izlemek yerine, hem aktif olarak o oyunun bir oyuncusu olarak yer alıyorlar, hem de oyunun akışını kendi oluşturdukları rotalara göre diledikleri şekilde değiştirme fırsatını yakalıyorlar.
Meetlab (A.I.) – Evet, bu tuhaf bir tiyatro deneyimi gibi. Kentsel alana bakıyorsunuz ve bir anda farklı bir açıdan bakma imkânına sahip oluyorsunuz. Alışık olduğunuz tiyatro sahnesine bakarken, aynı zamanda o sahnenin bir parçası olabiliyorsunuz. Etrafta dolaşırken siz de bu uygulamada bir rol oynuyorsunuz.
Kemeraltı’nın yoğun ve sıkışık bir kent dokusu var. Çoğu yol farklı deneyimler ve veriler sunuyor. Epey bir kilometre yürümüş olmalısınız.
Meetlab (B.T.) – Kaybolma hikâyesini kurgularken, birkaç kez ortadan kaybolma yolculuğundan kendimiz de geçtik. Buraya yabancı olduğumuzdan, bazen cidden kaybolduk diyebilirim. Kemeraltı’nın tüm sokaklarından yaklaşık 15-16 defa turlamış olmalıyız. Artık bana Kemeraltı’nda herhangi bir yer sorarsanız hemen gösterebilirim. Sunduğumuz deneyim ortalama 80 dakika. Saat Kulesi’nden başlayıp Konak Vapur İskelesi’nde bitiyor. Kemeraltı’nda kısa sürede de gezebilirsiniz, ama kıvrımlı dar sokaklar ve kullanıcıya sunduğumuz deneyimler bunu uzatıyor.
Aslında hikâyenin üzerinden üstünkörü geçmek 80 dakikamı alabilir ancak, anladığım kadarıyla bu deneyimi tekrarlayabiliriz. Belki bulunduğunuz yerler hikâyeyle birlikte kullanıcıya derin anlamlar ifade edecek. Hikâye içerisinde bunu özdeşleştirmek için geri dönmeniz gerekecek. Tüm hikâyeyi bitirdikten sonra gelseniz bile yaşayabileceğiniz çok fazla hikâye kombinasyonları var.
Meetlab (A.I.) – Tam olarak da öyle. Uygulama her zaman ilgilenen herkes için açık olacak.
Farklı kombinasyonlarda deneyim sunan mobil aplikasyonun arayüzü.
Mobil aplikasyon tam olarak nasıl çalışıyor? Okuyucuların da deneyimlemesi adına, aplikasyona nasıl erişebilirler?
Meetlab (B.T.) – Hareket sensörü ve gps kullanan mevcut uygulamadan faydalandık. Bu platformlar çoğunlukla turist rehberliği içerikleri için kullanılır. Ama biz onu farklı şekilde kullandık. Aplikasyonu deneyimlemek aslında çok kolay. Sadece uygulamayı indirip Kayboluş içeriğini arayın. Kayboluş’a tıkladıktan sonra karşınıza Kemeraltı’nın haritası gelecek, hikâyeler belirli daireler üzerinde yoğunlaşacak. Aynı zamanda haritada nerede olduğunuzu görebileceksiniz. Kullanıcı yerleri takip edebilir. Herhangi bir yere vardığınızda otomatik olarak size hikâye anlatılır.
UrbanTank (M.V.) – IOS kullanıcılarının öncelikle “izi.travel” adlı aplikasyonu indirmeleri gerekiyor. ‘All guides’ bölümü altında “Disappear” veya “Kayboluş” yazarak hem Türkçe hem İngilizce versiyonlarına ulaşabilirler. ANDROID kullanıcıları ise “echoes” adlı aplikasyonu indirdikten sonra benzer şekilde “Disappear” veya “Kayboluş” yazarak hem Türkçe hem İngilizce versiyonlarına ulaşabilirler. Uygulamayı indirdikten sonra yapmaları gereken tek şey Saat Kulesi’ne ulaşmak ve uygulama arayüzündeki haritada yer alan noktaları takip ederek deneyimlemek.
UrbanTank, Meetlab ve Artopolis’in ortak çalışması sonucu olan Kayboluş, aynı zamanda Avrupa Kültür Vakfı (Amsterdam) ve MitOst (Berlin) ortaklığıyla geliştirilmiş, Anadolu Kültür (İstanbul) ile işbirliğinde yürütülmekte olan Tandem Türkiye programı ve bunun yanında Balassi Institute ve Hayy Açık Alan tarafından da destekleniyor.
Kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan UrbanTank, kentin içerisinde, kentli tarafından gerçekleşecek girişimleri etkinleştirmeyi destekleyen araştırma ve müdahaleler yapıyor. Budapeşte merkezli bir stüdyo olan MeetLab, disiplinler-arası sanat ve teknoloji araştırmaları yürütüyor.